Je kunt de windrichting niet veranderen, wél de stand van de zeilen

Aan alles is duidelijk dat we in een wereld leven die steeds sneller verandert. Technologie (internet for everything, big data, 3d printing) en schaarse financiële overheidsmiddelen zorgen daar wel voor. Passend in ontwikkelingen als een economie zich transformeert van ‘bezit’ naar ‘gebruik’ (thuisbezorgd.nl is de grootste leverancier van maaltijden, bezit geen enkel restaurant) en een maatschappij van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’ (sterk sturend op eigen verantwoordelijkheden). Niet zo verwonderlijk dus dat we het steeds meer hebben over een verandering van tijdperk in plaats van een tijdperk van verandering…

Het is duidelijk dat de traditionele hiërarchie (top-down, command, control) hier niet meer in past: té langzaam, té omslachtig, té ver van de bal, onvoldoende appel op eigen kracht. Goeroe Peter Drucker omschreef dit niet voor niets lang geleden al als volgt: ‘Veel van wat wij management noemen bestaat uit het voor mensen moeilijker maken om te werken.’ Het spreekt voor zich dat degene die de vloer veegt ook z’n eigen bezem moet kunnen kiezen: het zou aanmatigend zijn om degenen die dagelijks on the floor bezig zijn te vertellen hoe ze hun werk moeten fiksen. Toch is ons systeem daar in hoge mate op gebaseerd. Waarbij we al micromanagementachtig hollen wat we kunnen zonder ons de vraag te stellen of we meters maken. Onlangs las ik over de Wet van Parkinson. Huh, Parkinson was daar dan een wet van? Jazeker. En die luidt als volgt: ‘De tijd die tijdens een vergadering wordt besteed aan een onderwerp is omgekeerd evenredig aan het bedrag dat ermee is gemoeid.’ Tsja. Iets in mij zegt dat dit wel herkenbaar moet zijn!

De vraag is natuurlijk hoe je dit verstikkende patroon doorbreekt. Waarbij je als overheid niet (autoritair) boven de partijen staat, maar (mét autoriteit) tussen de partijen. Op basis van mijn vlieguren kan ik zeggen dat het gaat om de mix van een paar cruciale ingrediënten:

- Zet het maatschappelijke vraagstuk centraal – niet het instituut of het organogram. Dat betekent: niet acteren op basis van machtsdwang, maar op basis van het creëren van klantwaarde. In de geest van Harry S. Truman: ‘It’s amazing what you can accomplish if you don’t care who gets the credit.’

- Realiseer je dat je die maatschappelijke vraagstukken uitsluitend mét elkaar kunt oplossen. Waarbij alle daarvoor noodzakelijke stakeholders – we noemen dat nu deftig ‘triple helix’, wat niets anders is dan samenwerking tussen publiek, privaat en kennisinstellingen – hun verantwoordelijkheid nemen. En waarbij er sterk wordt gestuurd op de onderlinge verbinding: de koppelvlakken. Gericht op het verzilveren van een geïntegreerde performance (geen lamp, maar licht; geen hr-ketel, maar warmte; geen voertuig, maar mobiliteit). Passend in de eeuwenoude Afrikaanse traditie: ‘Als je snel wilt zijn, ga je alleen, maar als je ver wilt komen, ga je samen.’
 
- Werk vanuit een visie met een duidelijke stip op de horizon als wenkend perspectief. Met heldere antwoorden op de ‘waarom-vraag’ uit de Golden Circle van goeroe Simon Sinek. Opdat je zo ook heldere kaders creëert (en daarmee vrijheden), waarbinnen je collega’s de klus kunnen klaren. Gericht op het implementeren van een gezonde balans tussen sturing en zelforganisatie. De top zet in cocreatie met de dominante stakeholders de kaders uit, de vloer organiseert z’n eigen werk binnen die kaders. Om zo dat gedroomde ondernemerschap ook daadwerkelijk te kunnen realiseren!
 
- Laat het zien, show it. Learning by doing. Waarbij niet de onderzoeksagenda leidend is, maar de praktijk. Zoals we hebben geleerd van de oude veldheer Julius Caesar: ‘De praktijk is de leermeester van alle dingen.’
Of dat alles nieuw is? Dacht het niet. Want we vergeten weleens dat we op de schouders van giganten staan. Oude wijn in nieuwe zakken dus, maar wel wijn die nu op dronk is. Santé!

H. Jackson Brown, Amerikaans auteur

Dirk-Jan de Bruijn is directeur van De Innovatiecentrale; zijn eigen veranderervaringen zijn recent toegankelijk gemaakt in Vastgeroeste patronen doorbreken (Scriptum 2016).