Bestuursacademie Nederland en Theater Blij & Vrij vernieuwen het leren
Op de Jonge Ambtenarendag (JAD) van donderdag 13 juni in Harderwijk heeft Bestuursacademie Nederland in samenwerking met Bedrijfstheater Blij & Vrij een geheel nieuw concept van leren gepresenteerd: een theaterworkshop. De theaterworkshop sloot aan bij het thema van de dag (de kunst van precies genoeg) en had als titel: ‘Remmen, zingen, zweven, zitten, grappen, liggen en weer doorgaan’. De reacties waren overweldigend. Zo kreeg Ellen, een van de theatermakers een briefje van een ambtenaar in haar handen gedrukt met de tekst: “Deze dag is onbetaalbaar, heel veel ervaringen.” Bestuursacademie Nederland gelooft in leren met en van de praktijk en had daarom het initiatief genomen in deze samenwerking. Wat maakt dit theaterconcept nu uniek en welke waarden voegt het toe?
Theater is een leerplaats
Het wordt steeds belangrijker dat we ons in elkaars belevingswerelden kunnen inleven. Zeker in de wereld van continue verandering is het belangrijk om elkaar te begrijpen, te vertrouwen en van elkaar te leren. Theater is een leerplaats waarin u op een prettige manier een andere kijk ontwikkelt. U kunt er alles uitproberen en u kunt op een andere manier het gesprek aangaan. Dit theater heeft geen vast script. De theatermakers zoeken de interactie op vanuit hun expertise op het gebied van cultuur, organisatiekunde, onderzoek en ontwerp van de maatschappij. Wetenschap, praktijk en ervaringen worden aan elkaar gekoppeld en zetten aan tot denken. Bijvoorbeeld over wat u doet en waarvoor u het eigenlijk doet.
De scènes worden gespeeld vanuit eigen ervaring of ter plekke geïmproviseerd. Dit roept vragen op als: wie ben ik in dit verhaal en waar sta ik? Maar ook: welke dingen zouden we samen kunnen creëren? Dit theater biedt een plek waar je vooral uzelf kunt zijn en soms even ‘iemand anders’ in een andere rol. U wordt tegelijkertijd geprikkeld om meer uit uzelf te halen. Het is een plek die u oproept om in actie te komen of u juist laat stilstaan bij wat er aan de hand is. De theaterwerkvormen nodigen uit om naar binnen te kijken en om uzelf in verbinding te stellen met uw omgeving. Het is een magische plek. Hier komen mensen samen die iets moois willen creëren en die de wereld samen anders vormgeven. U staat even ‘los’ van de dagelijkse werkelijkheid en tegelijkertijd bent u ook verbonden met die werkelijkheid. Hierdoor ontstaat een rijke kennisuitwisseling en ook nieuwe kennis.
Een mooi voorbeeld van deze donderdag kwam naar boven bij de vraag welke wensen er waren ten aanzien van het programma van die middag. Deze oproep zorgde ervoor dat iemand zich aangesproken voelde om te uiten dat hij zelf op het podium wilde staan en wilde spelen. Deze wens werd tot hilariteit van de andere deelnemers meteen in vervulling gebracht en bovendien bedacht de deelnemer een vorm waardoor alle anderen meededen. En deze gelukkige ambtenaar was een ervaring rijker. Zijn reactie achteraf: “Het is geweldig dat mijn wens zo snel in vervulling is gegaan. Het is inderdaad gewoon vaak een kwestie van doen”.
Theater is ervaringsleren
We verlangen steeds meer participatie, gemeenschapszin en samenwerking om de grote uitdagingen van deze tijd aan te kunnen. Daarvoor zijn sociale vaardigheden en het vermogen om te verbinden belangrijk: openstaan voor elkaar en gebaande paden soms loslaten. Het unieke van dit concept van leren zit in het ervaren en de veilige afstand die het theater creëert op het thema en uzelf. Het is niet slechts een rationele kennisuitwisseling, maar meer een levensuitwisseling. Theater Blij & Vrij (re)animeert uw wereld, zeggen wij. Animeren is vrij vertaald iets tot leven brengen, enthousiast maken, aansporen en bezielen. Iets wat we in het dagelijkse leven toch ook graag willen? Wat u (niet) doet of zegt, waar u staat, hoe u beweegt en hoe u zich verhoudt tot anderen doen ertoe in het spel. Dit is in een klaslokaal in een statische opstelling minder zichtbaar, of minder onderdeel van het gesprek. Na een theatersessie kan niet iedereen meteen navertellen wat er allemaal is gebeurd en wat er is geleerd. U weet hoe het voelt en wat het teweeg brengt als u het heeft meegemaakt. Die levenslessen neemt u mee terug naar uw werkomgeving en die zijn vaak voor iedere individuele deelnemer anders. Een deelnemer van de Jonge Ambtenarendag vertelde aan het einde van de theaterworkshop: “Ik denk dat ik heel veel geleerd heb, maar ik weet op dit moment nog niet wat”.
Theatervormen maken iets los
Tijdens de Jonge Ambtenarendag werden twee deelnemers uitgedaagd om in ‘de bus’ te gaan zitten en te vertellen over hun dagelijkse beslommeringen. Het wisselen van rollen, dus van toehoorder naar onderdeel zijn van het theater, is een van de unieke factoren van ervaringsleren. Het wisselen van deze verschillende rollen gaat als vanzelf en gebeurt vele malen tijdens de theaterworkshop. De ene keer bent u toehoorder, de andere keer de adviseur of de baas en weer een andere keer de kritische tegenspreker. Het voelt soms vreemd om toehoorder te zijn en naar situaties te kijken op het podium die u zelf in de praktijk meemaakt. Voor de een is het heel confronterend en voor de ander is het een feest der herkenning. Het is soms onwennig om ineens onderdeel te worden van het spel. De theatermakers werken hiervoor aan een omgeving van vertrouwen en veilige onzekerheid. Zo worden deelnemers uitgenodigd om plaats te nemen in de bus en daar een rol aan te nemen. Een rol die iemand vanuit ervaring makkelijk kan aannemen. Dit zorgt vaak voor tumult omdat u dan ook weer een drempel voorbij moet om uw eigen podium te pakken en uw eigen verhaal te vertellen voor een publiek. Op andere momenten wordt u vooral uitgedaagd om mee te denken of om juist tegen te denken. Hierdoor gebeurt er van alles bij de deelnemers.
Het breken van het huidige systeem
Het theaterprogramma is zo opgebouwd dat deelnemers verschillende invalshoeken zien en ervaren van een bepaald thema. Hierin worden zowel theorieën uit de wetenschap als praktijkervaringen verwerkt. Eén van die invalshoeken is gebaseerd op de termen die staan voor vernieuwing. Professor Francesca Gino van Harvard Business School geeft aan dat vernieuwing gaat over breken, transformeren en creëren. Dit theaterstuk begint ook bij het breken van het huidige systeem door het huidige systeem ter discussie te stellen. In dit geval een mondige burger, een van de theatermakers, die ook in de zaal zat en liet zien dat niet alles goed gaat bij de overheid. Daarnaast gaat het over transformeren. Bij transformeren gaat het niet alleen over de inhoud van de transformatie maar vooral over de interventies en methodieken om tot die transformatie of verandering te komen. Tijdens de theaterworkshop werd bijvoorbeeld gebruikgemaakt van Ubuntu, een levensfilosofie uit Afrika en tegelijkertijd ook een methodiek om vanuit individuele wijsheid naar collectieve wijsheid te komen. De deelnemers werden uitgenodigd om in de kring onder het genot van een denkbeeldig warm kampvuur hun persoonlijke verhaal te delen. Een verhaal dat net als in Ubuntu afkomstig was uit ‘hun stam, hun systeem en hun verleden’. Het thema hiervoor kwam van één van de deelnemers: het dichten van de kloof tussen de jongere en oudere generatie. Er werden wijsheden verteld over de relatie tussen opa’s en kleinkinderen en praktische ervaringen over verbindingen zoeken tussen ouderen en jongeren. Daardoor ontstonden er onbewust weer nieuwe verhalen.
Naast deze methodiek was er ook ruimte voor andere vormen die aanzetten tot verbeelding of beweging, zoals yoga of meditatie. Alles was mogelijk en er werd ook de nodige humor gebruikt. Wie had gedacht dat hij op de Jonge Ambtenarendag met een yoghurtje met nootjes muziek zou maken? Of wie bedenkt het dat een liedje over onthaasten moet gaan over kopjes koffie, witte chocolade en elastiekjes? Tempo, timing en humor zijn elementen die in het theater, maar ook in het dagelijkse leven erg belangrijk zijn. Het is niet alleen theater wat er hier gemaakt wordt, het zijn echte verhalen en belevenissen van mensen die echt bestaan en die iets te vertellen hebben. Hoe mooi is dat? De empathie, het luisteren, de verbinding met elkaar, het respect, de zoektocht naar collectieve wijsheid. Het zijn allemaal waarden die toegevoegd worden in het leren en ontwikkelen van uzelf. Op deze manier wordt niet alleen u, maar ook uw organisatie meer wendbaar.
Dit artikel is een samenwerking van Bestuursacademie Nederland en Bedrijfstheater Blij & Vrij. Voor reactie kunt u contact opnemen met Hugo Hopstaken (06-29023276 hhopstaken@bestuursacademie.nl) en Lidwien van der Linden en Ellen Steijvers ( tel 06-49362125 of http://www.theaterblijenvrij.nl/ ).
