Een bestuurlijke aanpak van ondermijning 4.0

Door Wynsen Faber

Een woonwijk waarin heling, sleutelen aan auto’s op straat en vechtpartijen de norm zijn. Waarin 2 keer het landelijk gemiddelde per huishouden aan hennep-thuiskwekerijen gevonden wordt. Waar sprake is van een informele hiërarchie en buurtbewoners geïntimideerd worden als zij zich afzetten tegen gangmakers. Er zijn weinig woningzoekenden die deze wijk op hun wensenlijst hebben staan en de urgentielijst van mensen die weg willen is lang. Het gevolg: de positivo’s vertrekken en maken plaats voor gelijkgestemden met de gangmakers. Ondermijning neemt de overhand.
 

Ondermijning is sexy

Aanvankelijk stond ondermijning voor criminelen die erin dreigden te slagen de besluitvorming op gemeentelijk niveau op een onrechtmatige wijze in hun voordeel te beïnvloeden. Of het vergaren van informatie om hun eigen handelen daarop af te stemmen. Het ondermijningsbegrip beperkt zich al lang niet meer tot deze veronderstelde criminele invloed op het overheidsapparaat. Het strekt zich uit tot het overwicht van deze criminelen in woonwijken. Hiermee is ondermijning een ‘sexy’ onderwerp geworden.
 

Help: Nederland staat op gatenkaas

Onze samenleving en haar systemen zijn robuust en in staat om ondermijning te weerstaan. Het kan lang duren voordat de fundamenten hun steun verliezen en er iets instort. Maar juist dat brengt ook consequenties met zich mee. Ondermijning van systemen kondigt zich moeilijk aan. Wat zich onder de oppervlakte voordoet, komt soms pas aan het licht als er scheurtjes ontstaan. Hierna is het mogelijk al te laat. Ook blijkt de ondermijning op zichzelf niet het uiterste gevolg te zijn. Het uiterste gevolg is een instabiele grenstoestand met een mogelijk vastlopend of ineenstortend ondermijnend systeem. Daarom moeten systemen van binnenuit geïnspecteerd worden om ondermijning te voorkomen of om het risico op ondermijning te kunnen inschatten.
 

De beperkingen van de 1.0, 2.0 en 3.0 benaderingen

Onze samenleving wordt niet snel uit evenwicht gebracht, maar is daardoor ook moeilijk te beïnvloeden. Dat leidt tot moeizame processen ter beïnvloeding van ondermijningsvraagstukken en criminaliteit. De klassieke bestuurlijke aanpak (1.0) bleek niet zo succesvol bij het bestrijden van ondermijning. Het belang van informatie (benadering 2.0) werd gedurende deze aanpak pas duidelijk. Doordat traditionele instrumenten voor gedragsbeïnvloeding, zoals wetgeving en handhaving, voorlichting of financiële prikkels niet altijd even effectief bleken te zijn, groeide de behoefte aan samenwerking (benadering 3.0). Deze behoefte werd nog sterk ingegeven door de eigen kerntaken van de gemeente, het OM of de politie en die taken dienden als grens voor de samenwerking. Ook vormde de eigen organisatie het middelpunt van de samenwerking: “Als anderen ons nu maar veel informatie geven, dan zullen wij daar wel goede dingen mee doen.” Weer een benadering die niet leidde tot het gewenste effect.
 

Bestuurlijke aanpak van ondermijning 4.0

Door al deze eerdere ervaringen is de bestuurlijke aanpak van ondermijning 4.0 ontstaan. Een slimme en samenhangende activering van publieke en private actoren op basis van overkoepelend inzicht in het vraagstuk en inzicht in de kerntaken en mogelijkheden van maatschappelijke actoren. Met behulp van subjectiviteit en pluriformiteit worden verschillende creatieve manieren bedacht om ondermijning op te sporen en te beïnvloeden. De aanpak van een maatschappelijk ondermijningsvraagstuk moet passen bij de kenmerken van dat vraagstuk, ongeacht of de klassieke verdeling van taken en bevoegdheden over (gemeentelijke) organisaties op die kenmerken aansluit. Belangrijk hierbij is:

• Dubbele contingentie: In iemands hoofd kan iets anders gebeuren dan de beïnvloeder voor ogen had. De 4.0 benadering richt zich op de vraag wat er in iemands hoofd anders is gegaan dan verwacht en hoe daarvan gebruikgemaakt kan worden in een aangepaste benadering. Met behulp van meer gerichte middelen kan precies die snaar geraakt worden die bij de te beïnvloeden persoon wel gevoelig is.
• Synergie: Door goede samenwerkingen worden de beoogde effecten bereikt. Hiervoor moet duidelijk zijn wat de synergie-effecten zijn en waarvan die afhankelijk zijn.
• Inzetcoördinatie: Hoe kan hetgeen een organisatie toch al doet, worden ingezet voor het voorkomen of bestrijden van ondermijning?

De bestuurlijke aanpak van ondermijning zelf toepassen?

Wilt u weten welke bestuurlijke instrumenten u zelf kunt inzetten om ondermijning aan te pakken? Dan is onze training Een Bestuurlijke Aanpak van Ondermijning interessant voor u. U leert niet alleen hoe u criminele activiteiten kunt voorkomen en bestrijden, maar ontdekt ook hoe u criminele netwerken kunt ontmoedigen om zich te vestigen in uw gemeente. Daarbij leert u effectief samenwerken met ketenpartners.