Expert aan het woord: Annemieke Veenboer, docente ondermijning en overheid

Ondermijning in Nederland

Annemieke Veenboer, recent gestart als docente ondermijning en overheid bij Bestuursacademie Nederland, is al jaren werkzaam op het gebied van ondermijning en deelde haar visie op dit actuele en boeiende onderwerp graag met ons. 
 

Experts aan het woord

Bij Bestuursacademie Nederland zijn we ervan overtuigd dat ondermijning beter aangepakt kan worden als elke overheidsprofessional zich bewust is van het probleem en ondermijning kan herkennen binnen de gemeente of regio. Een integrale en meervoudige blik is cruciaal om ondermijning zowel preventief als repressief goed aan te kunnen pakken. Daarom laten we de komende tijd verschillende experts aan het woord die vanuit hun functie en expertise een beeld geven van ondermijning in Nederland en de mogelijkheden om dit probleem succesvol aan te pakken.
 

Wat is jouw definitie van ondermijning? 

“Wat mij betreft is ondermijning een effect. Het effect dat de onder- en bovenwereld met elkaar verweven raken, wat de structuur van onze maatschappij aantast. De verzorgingsstaat, rechtsstaat, het belastingstelsel. Alles kan ondermijnd worden.”
 

Op welk gebied komt ondermijning het vaakst voor?

“Als ondermijning een effect is, dan gaat het er vooral om waar je dat het sterkst voelt. Dat is daar waar de onder- en bovenwereld elkaar raken in het sociaal maatschappelijk onderdeel van onze samenleving. Daar waar bepaalde families de dienst uitmaken in een wijk bijvoorbeeld. Of waar het voor een moeder bijna onmogelijk is om haar zoontje het rechte pad op te sturen, omdat alle ‘rolmodellen’ in de wijk in een dure Mercedes rijden en een Rolex dragen die zij verdiend hebben met criminaliteit. Dat is vaak een goede bodem voor ondermijnende criminaliteit. De jonge generatie wordt verleid tot een criminele carrière. En als je vraagt welk delict dan de oorzaak zou zijn: drugscriminaliteit. Dat is nu eenmaal een groot probleem in Nederland. We maken en gebruiken het.” 
 

Kunnen we deze mensen en ondernemers, zeker nu tijdens de coronacrisis, extra beschermen tegen ondermijning? 

“Ze moeten zichzelf beschermen. Maar we kunnen ze wel wat bewuster maken, zodat ze zelf beter nadenken of ze bijvoorbeeld met een criminele financier in zee willen gaan. Je moet aan de langetermijngevolgen denken. Gepakt worden met onverklaarbare financieringen is tot daaraan toe. Het feit dat je nooit meer loskomt uit de greep van een crimineel is een ander verhaal. Die wil het geld ook een keer terug, het liefst met driedubbele rente. En vaak wil hij graag dat je nog wat hand- en spandiensten levert. Als je pech hebt zit je heel je leven aan zo iemand vast, eigenlijk verpest je je eigen leven ermee. Dat moet mensen ter ore komen: het gaat er niet om dat je gepakt wordt en je bedrijf misschien gesloten wordt, het gaat erom dat een crimineel de rest van je leven invloed op je uitoefent.

De overheid biedt nu ook mooie financiële regelingen aan om mensen te helpen. Maak daar gebruik van!”
 

Welke aanpak van ondermijning is tot nu toe het vaakst toegepast en hoe waardevol was dat?

“Repressie is tot nu toe het vaakst toegepast. Niet per se succesvol, want het is dweilen met de kraan open. Natuurlijk is het een succes als boeven gevangen worden, achter de tralies belanden en hun middelen afgepakt worden. Maar ik denk niet dat dat de oplossing is om het echt aan te pakken, want het levert relatief weinig resultaat op: volgende week is er weer een nieuwe boef. Zolang je symptomen blijft bestrijden met een repressieve aanpak denk ik niet dat je de voedingsbodem weghaalt die zorgt dat mensen de criminaliteit ingaan.”
 

Hoe kun je dan succesvol zijn in de aanpak van ondermijning?

“Een preventieve aanpak om criminele carrières te voorkomen kan succesvol zijn. Maar dat is heel moeilijk. Want hoe moet je iets voorkomen wat er nog niet is? Wanneer wordt het een probleem en wanneer ga je ingrijpen? Ik denk dat het dan vooral gaat om het bestrijden van armoede en ongeschooldheid en zorgen dat iedereen kans heeft op een goedbetaalde baan. Hoe je dat regelt, weet ik nog niet, maar ik denk wel dat dat een succesvolle aanpak is. 

De combinatie van preventie en repressie lijkt me het meest waardevol. Criminaliteit voorkomen door de voedingsbodem te verminderen en daders te bestraffen, om naast vergelding ook een signaal uit te zenden naar de maatschappij: dit willen wij hier niet! Daarnaast zou het helpen als zowel de pakkans als de strafmaat hoger zouden liggen om een groter afschrikeffect te bereiken met de repressieve aanpak.”
 

Waar liggen de komende jaren de grootste uitdagingen in de aanpak van ondermijning? 

“Ten eerste de samenwerking verbeteren om ondermijning beter aan te pakken. En dan bedoel ik ook echt samenwerken. Er wordt op dit moment wel samengewerkt, maar ik heb niet altijd het gevoel dat we integraal naar een gezamenlijk doel toewerken. Partijen moeten leren om los te komen van de eigen achtergronden en organisatiedoelen. Dat is moeilijk omdat ook binnen de overheid targets gehaald moeten worden, maar daar zou het eigenlijk niet afhankelijk van moeten zijn. We moeten dus niet gelijktijdig allemaal onze eigen aanpak erop loslaten, maar samen keuzes maken voor de meest effectieve aanpak en zorgen dat we de gezamenlijke doelen bereiken. 

De tweede uitdaging zijn de financiële middelen die de overheid beschikbaar stelt voor de aanpak. Het is maar een fractie van wat er omgezet wordt in deze wereld en daarmee kunnen we het niet aan. En nog een hele grote uitdaging ligt in het bewust maken van de maatschappij en dan met name de jonge generatie. Het is zaak dat zij niet verleid worden tot een criminele carrière en die verleiding is groot. Daarnaast moeten zij zich gaan beseffen wat er schuilgaat achter ‘dat ene pilletje’ en zich dan afvragen of ze daaraan mee willen werken.”
 

Bestuursacademie Nederland helpt mee in de strijd tegen ondermijning

Vinden jij en je collega’s het lastig om de signalen van ondermijning te herkennen in jullie gemeente of regio? Of lopen jullie tegen andere ondermijningsvraagstukken aan? Wij denken graag mee over mogelijke oplossingen. Benieuwd wat we hierin voor jouw organisatie kunnen betekenen? Neem dan contact op met Hugo Hopstaken (06 - 29 02 32 76 of hhopstaken@bestuursacademie.nl) of een van zijn collega’s via 035 - 7 604 850 of incompany@bestuursacademie.nl.