Waarom focus op samenwerkende overheden?
Duidelijk is dat overheden (gemeenten, provincies, waterschappen) vaker de samenwerking opzoeken en dat zal alleen maar toenemen. Als één overheid werken zij vanuit een opgaven en vraagstukken etc.; veel meer dan voorheen richten zij zich naar de samenleving om in gezamenlijkheid met die samenleving antwoorden te bieden. Overheidssamenwerking komt veelal tot uiting in inzet en bundeling van krachten om een probleem aan te pakken. Deze ontwikkeling in combinatie met de recent gewijzigde Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) (met als doel versterking van de positie van gemeenteraden, Provinciale staten en algemene besturen van Waterschappen) is voor de Bestuursacademie Nederland reden om extra in te zetten op het onderwerp samenwerkende overheden.
Steeds meer en vaker samenwerking
De afgelopen jaren werken overheden steeds meer met elkaar en externe partijen samen. Afhankelijk van de intensiteit en de inhoud van de onderlinge afspraken kunnen zij een organisatie inrichten die belast is met de uitvoering van de afspraken. Voorbeelden zijn City Deals, Green Deals, Health deals, Regio Deals en Woon Deals. De formalisering van zo’n samenwerkingsverband in een gemeenschappelijke regeling (zgn. verlengd lokaal bestuur) biedt de mogelijkheid om vanuit dat verband besluiten te nemen, zoals de verlening van subsidies. En het geeft de rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordiging een wettelijke positie.
Gemiddeld 40% van de gemeentelijke begrotingen bestaat uit gelden die uitgegeven worden in een samenwerkingsverband. Tevens is het aantal samenwerkingsverbanden toegenomen.
- Gemeenten van 27 (2017) naar 33 (2020)
- Provincies van 27 (2017) naar 47 (2020)
- Waterschappen van 14 (2017) naar 19 (2020)
Waarin verschilt de huidige benadering ten opzichte van eerder?
Niet de wettelijke taken of bevoegdheden, maar de inhoud, de ambitie, het thema of de opgave (die onderweg ook nog kan wijzigen) bepalen de mate en wijze van overheidssturing. Dat maakt dat overheden niet meer alleen werken vanuit traditionele waarden als rechtmatigheid en bedrijfsmatigheid, maar ook steeds meer als wendbare, netwerkende samenwerkingspartners.
Een kluwen van overheidspartijen en externe partijen hebben nu gezamenlijk een rol in de samenwerking. Er wordt dan ook wel van bestuurlijke spaghetti gesproken.
In deze samenwerking ontstaat tussen partijen onderling een afhankelijkheid; want er is niet één machtscentrum. Dit maakt dat de overheidsprofessional loyaal is aan zijn/haar samenwerkingspartners, maar dat ook is aan de eigen organisatie en bestuur. Dat betekent een gedeelde loyaliteit, en soms een spagaat van een gedeelde loyaliteit; daarmee moet de overheidsprofessional en diens leidinggevende bewust mee (leren) omgaan.
Verlengd lokaal bestuur; wat houdt dat in?
- Een gemeenschappelijke regeling (op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen)
- Geen sprake van een aparte bestuurslaag met een rechtstreeks gekozen bestuur
- De taken, bevoegdheden en het geld: afkomstig van de deelnemers
- Bestuurders: afkomstig uit de deelnemers (aan de GR)
- Informatieplicht, verantwoording, controle: bij de deelnemers
Wat kenmerkt de samenwerkende overheidsprofessional?
Van de overheidsprofessional die zich begeeft in samenwerkingsverbanden wordt wendbaarheid gevraagd. Evenals het vermogen tot innoveren. Want zo kan je effectief, opgavegericht en vanuit de bedoeling werken. Waar nodig moet verbindend leiderschap worden getoond. Dit is afhankelijk van de rol en het belang van de eigen organisatie bij de samenwerking. Een regiegemeente neemt immers een andere rol in dan een netwerkgemeente of een uitvoeringsgemeente. Samenwerking tussen meerdere overheden op verschillende bestuurslagen kan ook de oplossing zijn, ondanks de bijbehorende complexiteit van deze “multi level governance”. Het is aan de overheidsprofessional om hier dan handen en voeten aan te geven.
De Bestuursacademie Nederland biedt onder begeleiding van mr. dr. M.J.M Hageman een leergang op maat aan. Gericht met name op overheidsprofessionals van (verschillende) gemeenten, provincies en waterschappen. De eigen samenwerkingspraktijk komt hier centraal te staan door actuele lokale casuïstiek te bespreken en bijvoorbeeld gastsprekers vanuit de deelnemende organisaties uit te nodigen.
Aan de orde kan bijvoorbeeld komen: Hoe werken wij als overheden samen ‘vanuit de opgave’ met elkaar en met maatschappelijke organisaties?, en: Hoe werken we samen via de formele samenwerkingsverbanden, zoals de zogeheten verbonden partijen al of niet via gemeenschappelijke regelingen
We benaderen het begrip samenwerking vanuit verschillende invalshoeken, relationeel en zeker ook bestuurskundig en juridisch. Deze kennis spitsen we toe op de werksituatie van de individuele deelnemer; hoe kan die met zijn/haar tools en vaardigheden het geleerde concreet gebruiken? De deelnemers voramen met elkaar 'leerteams' die onderling kunnen sparren. Dat versterkt de onderlinge relatie op dat moment en op de langere termijn komt het ten goede aan ieders regionale netwerk.
De doelgroep van de leergang?
Overheidsprofessionals op beleidsmatig en/of op staf- concernniveau. Het werk- en denkniveau van de deelnemers is gemiddeld HBO+. Van hen wordt verwacht dat zij het samenspel tussen theorie en praktijk kunnen hanteren, en kunnen reflecteren op hun eigen rol, wensen en aandachtspunten.
Doelen van de leergang:
- Scherp beeld van het krachtenveld rondom samenwerking
- Inzicht in motieven, succes- en faalfactoren, dilemma's en de governance
- qnstrumenten voor evaluatie en succesvolle interventies
- Democratische legitimatie en politieke controle
- Inzicht in samenwerken in ketens en netwerken, netwerkleiderschap
- Versterken van je persoonlijke regionale/provinciale netwerk
Naast de leergang biedt Bestuursacademie Nederland ook een eendaagse training aan op het gebied van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Deze training richt zich op juridisch-, financieel-, of bestuursadviseurs die werken bij een gemeenschappelijke regeling of vanuit de deelnemende overheden de contactpersoon, accountmanager, etc. daarvoor zijn, en werken met de gemeenschappelijke regeling.
Primair worden in deze korte training de wettelijke kaders belicht en hoe die zich vertalen in een concrete gemeenschappelijke regeling. Hoe breng je bevoegdheden en taken onder in een gemeenschappelijke regeling, hoe ziet de governance eruit binnen een gemeenschappelijke regeling en tussen de regeling en haar eigenaren, en hoe verloopt de democratische controle en verantwoording? In de training komen ook de recente wijzigingen die deze wet heeft ondergaan, aan bod. Deze hebben tot doel om de betrokken gemeenteraden, provinciale staten en algemene besturen van de Waterschappen meer grip te geven op het bestuur van Gemeenschappelijke regelingen.
Al geruime tijd heeft de Bestuursacademie Nederland de training Leergang ketenregie in de publieke sector in haar opleidingsaanbod. Onderdeel daarvan is de module Samenwerken in ketens en netwerken die de Bestuursacademie ook als maatwerk aan kan bieden.
Als gevolg van politieke, maatschappelijke en technologische ontwikkelingen zijn overheidsorganisaties voor hun taakuitvoering afhankelijk van andere partijen. Die taakuitvoering verloopt daardoor via ketens. Deze training is gericht op overheidsprofessionals die leren om zonder daadwerkelijke macht, toch te kunnen ingrijpen in de veelal onverwachte dynamiek van het werken in die ketens en netwerken.
Ketenregie stelt andere randvoorwaarden en eisen aan alle betrokkenen. De module sluit aan bij actuele ontwikkelingen rondom ketens. Het opereren in een dynamische keten en/of samenwerkingsverband staat hierbij centraal: met aandacht voor dilemma’s en spanningsvelden, gekoppeld aan effectief en professioneel handelen en vanuit een eigen visie op het werken in het openbaar bestuur. De training richt zich bovendien op het versterken van het eigen functioneren, zowel in persoonlijke als in professionele zin.
